Vrienden van de wijsheid,

Liever had ik deze eerste column niet gewijd aan de politiek. Politiek is een onderwerp dat al snel verdeelt, en bovendien vind ik dat een filosoof zich niet al te veel moet bezighouden met partijpolitiek. Volgens mij is het de taak van de filosoof om een helikopterperspectief in te nemen. Van waaruit je vervolgens op de mensen kunt neerkijken.

Maar nu met de verkiezingen voor de boeg kan ik het toch niet laten. Want één ding is duidelijk: de VVD stevent af op een monsterzege. Overal wordt gepoogd om die ongekende verkiezingsvoorsprong te verklaren. Ik ben voor een verklaring bij mezelf te rade gegaan, en moest daarbij denken aan het werk van psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniël Kahneman. In zijn boek Ons feilbare denken schrijft hij dat mensen twee manieren hebben om informatie te verwerken en beslissingen te nemen. Deze twee systemen noemt hij ‘Systeem 1’ en ‘Systeem 2’. (Niet briljant gevonden als je het mij vraagt. Blijkbaar heeft de Nobelprijscommissie hier even door de vingers gekeken.)

Deze twee systemen noemt hij ‘Systeem 1’ en ‘Systeem 2’

Systeem 1 maakt 98% uit van ons denken. Het systeem werkt snel, onbewust, automatisch, intuïtief, gevoelsmatig, en op basis van simpele vuistregels.

Systeem 2 maakt slechts 2% uit van ons denken. Systeem 2 is bewust, weloverwogen, grondig, logisch en rationeel, maar het is ook langzamer en kost veel meer inspanning.

Systeem 1 is vaak wat kort door de bocht, maar meestal komen we daar wel mee weg. En bovendien is onze energie voor Systeem 2 beperkt. Vooral na een dag vol mentale inspanning zijn we eerder geneigd om de boel over te laten aan Systeem 1. Daarom is het aan het eind van de dag zo moeilijk weg te zappen als je bij een of ander praatprogramma Gerard Joling zijn meningen hoort ventileren, een man van wie het overigens onduidelijk is of hij überhaupt beschikt over een Systeem 2.

Om mentale energie te sparen vervangt Systeem 1 ook vaak (onbewust) een complexe vraag door een simpelere. Vervolgens gebruiken we het antwoord op de simpele vraag ook voor de moeilijke. Neem bijvoorbeeld de complexe vraag of de Joint Strike Fighter een verstandige investering is. Systeem 1 vervangt deze vraag liever door de eenvoudigere vraag: ‘Ziet de Joint Strike Fighter eruit als een tof vliegtuig?’ Als het antwoord ja is, dan zal het vast een goede investering zijn. (Dat is in elk geval wel mijn mening. En daar blijf ik bij.)

Terug naar de populariteit van de VVD. Iedereen lijkt het erover eens dat die te danken is aan onze leider Mark Rutte. Daar lijkt de VVD zich ook van bewust, want samengevat is de strekking van hun campagne: ‘Kijk, wij hebben deze gast! Je weet wel, die ene van al de persconferenties, die de gebaren van Irma Sluis probeert te vertalen naar woorden.’ (In Den Haag wordt ook wel gefluisterd dat Irma Sluis de enige vrouw is die nog nooit door Mark Rutte is onderbroken.)

Ook mijn Systeem 1 is bijzonder te spreken over Rutte. Mark is een raspoliticus. Het feit dat hij er altijd uitgeslapen uitziet, geeft me het gevoel dat hij ons kalmpjes door elke storm loodst. Bovendien heeft mijn Systeem 1 in onzekere tijden als deze behoefte aan vertrouwdheid. En niets is vertrouwder dan Markie Rutte, die al premier was toen mijn ouders nog mijn was deden. Mark straalt gezag uit. Bij Mark voel ik me veilig. En als er paniek is over te weinig toiletrollen, dan zegt hij met een geruststellende lach dat we nog tien jaar kunnen poepen. Meer hoeft mijn Systeem 1 niet te weten.

Systeem 2 is bij mij wat kritischer.

In 2010 won de VVD voor het eerst de Tweede Kamerverkiezingen. Dat was net na het uitbreken van de financiële en economische crisis. De meeste experts waren het erover eens dat die crisis werd veroorzaakt door het doorgeschoten vrije marktdenken en deregulering van de financiële sector.

Systeem 2 denkt: als er één partij was die dit (neo)liberale denken had uitgedragen, dan was het de VVD. Niet per se een logisch moment om dan nu massaal op de VVD te stemmen.

In 2020 diende de volgende grote crisis zich aan: een gezondheidscrisis, waarbij ons zorgsysteem een aantal keer dreigde te bezwijken. Ook hier was er brede consensus, verwoord door o.a. Ernst Kuipers. (Ik ken trouwens niemand met zo’n gepaste voornaam als Ernst Kuipers. Deze man is een en al ernst.) Zo zei hij 18 december bij Op1 dat het ‘versnipperende effect van marktwerking’ ons tijdens deze crisis bijna had opgebroken.

Ook kon het door de ingevoerde marktwerking gebeuren dat in 2018 zowel het Slotervaartziekenhuis als de IJsselmeerziekenhuizen failliet gingen, met bedden die we nu goed hadden kunnen gebruiken. Wie had ooit gedacht dat ziekenhuizen failliet konden gaan? Blijkbaar hadden ze niet genoeg winst gemaakt op onze kwalen.

In de voorgaande jaren is het de VVD geweest die het meest aandrong op de invoering van marktwerking in de zorg. Mijn Systeem 2 denkt: dit is niet per se een logisch moment om massaal op de VVD te stemmen.

De volgende crisis heeft zichzelf gelukkig ruim van tevoren aangekondigd: de klimaatcrisis. Volgens de wetenschap hebben we nog ongeveer tien jaar om de ernstigste gevolgen van deze crisis te voorkomen. Ongeveer net zolang als dat we nog kunnen poepen. (Want ook daarbij is mijn Systeem 2 kritischer: hoe gaan we dat daarna doen Mark? Hoe moet de generatie die nu opgroeit straks poepen? Heb je daar al eens over nagedacht?)

Dit overzicht laat zien hoe partijen afgelopen vier jaar in de Tweede Kamer hebben gestemd op klimaatvoorstellen. De VVD scoort 27%. Niet top. Verder werd vorige week duidelijk dat de VVD hun klimaatplannen niet eens heeft laten doorrekenen door het Planbureau van de Leefomgeving. Dat geeft mij niet de indruk dat ze het vanaf nu wel erg serieus gaan nemen.

Daarmee komen we op drie grote crises, en drie keer denkt mijn Systeem 2: niet per se een logisch moment om op de VVD te stemmen.

Maar goed, dan zie ik Markie weer glimlachend en relaxt komen aanfietsen, en dan denkt mijn Systeem 1: ‘Maak je geen zorgen Tim. Deze vent heeft de boel onder controle. Dat zie je toch zelf.’

Dus lang verhaal kort: ik twijfel nog!

Deze eerste column is langer geworden dan mijn bedoeling, excuses daarvoor. Ik hoop niet dat ik jullie gelimiteerde Systeem 2-capaciteit al te veel heb opgeslokt.

En ook excuses voor die laaghartige steek naar Gerard Joling. Dat is pure afgunst. Ik denk gewoon dat ik zelf een veel beter duo had gevormd met Gordon. Ik had zelfs al een tv-format bedacht: Wijsgeer&Goor. De zenderbazen zaten er niet op de wachten, maar daar kan Joling natuurlijk niks aan doen.