Columns
‘Deze column werd oorspronkelijk verstuurd op 28-09-2021 via de Timtation Nieuwsbrief Deluxe.’
De coronapas en mijn irritatiegrens
Het is zover! Mijn irritatiegrens is bereikt. Ik snap dat jullie mij, Bodhisattva Fransen, Dalai Timtation, zien als iemand die al zijn onvrede altijd behendig omzet tot brandstof voor zijn spirituele verlichtingspad.
MAAR. NU. EVEN. NIET.
Afgelopen dagen werden publieke statements van artiesten die hun tournee afzeggen breed uitgemeten in de pers, met alle rammelende argumenten van dien. Vervolgens zag ik ook min of meer verontschuldigende statements voorbijkomen van artiesten die wel optreden, statements die vaak beginnen met zoiets als: ‘Ik vind de huidige situatie ook niet ideaal, maar…’
In feite kun je elk statement zo beginnen. Het is in principe ook een goed uitgangspunt: de huidige situatie is niet ideaal. De wereld is niet ideaal. Sterker nog, het leven is niet ideaal. Met dat hele doodgaan en alles. Verre van ideaal wat mij betreft.
Het zou daarom verrassend zijn als het leven in een wereld met een pandemie ineens wel ideaal zou zijn.
Wat betreft de ‘tournee-afzeggers’ irriteert het mij het meest dat het gebeurt uit naam van een of ander Verheven Principe waar niet aan te tornen valt. Het Principe van Niet-Uitsluiting. Het Recht op Zelfbeschikking. Fresku had het over ‘De Ziel Verkopen’, daar moet je mensen niet toe dwingen.
Persoonlijk zou ik mijn ziel streng toespreken op dit soort diva-gedrag.
Want blijkbaar is bij sommige mensen de Ziel onlosmakelijk verbonden met de principiële weigering om tijdens een pandemie vier seconden een wattenstaafje in je neus te doen om te voorkomen dat je andere mensen ziek maakt. Persoonlijk zou ik mijn ziel streng toespreken op dit soort diva-gedrag. Net zoals ik dat heb gedaan toen ik tijdens een natuurvakantie in Zweden alleen kon toiletteren in een houten gat, waarbij je je uitwerpselen vervolgens moest afdekken met een schepje aarde, en mijn ziel zich daar aanvankelijk te goed voor voelde.
Nu zijn wij in het Westen goed in weten wat onze individuele rechten zijn. Onze persoonlijke vrijheid, ons eigen autonome ik, geldt voor ons als een soort heilig principe. De sociaalpsycholoog Michele Gelfand bespreekt in haar boek Rule Makers, Rule Breakers het onderscheid tussen tight en loose cultures. De ‘dichte’ culturen komen min of meer overeen met meer collectivistische culturen, zoals in veel Aziatische landen. De meer ‘losse’ culturen komen meer overeen met individualistische, grotendeels westerse culturen. In beide vormen van samenleven wordt er een compromis gesloten. Want zoals gezegd: de wereld is niet ideaal. Het compromis is in dit geval een afweging tussen orde en vrijheid. Dichte, collectivistische culturen geven orde voorrang boven vrijheid; losse, individualistische culturen geven vrijheid voorrang boven orde. (Klik hier voor een interessant interview hierover.)
Nu is ‘individualisme’ voor Gelfand of voor mijzelf niet per se een vies woord. Om voor mezelf te spreken: ik ben blij dat ik in Nederland leef en niet in China. (Ook omdat mijn Chinees niet top is.) Een vrije, losse cultuur heeft veel voordelen. In zulke culturen komt bijvoorbeeld creativiteit veel beter tot bloei dan in culturen waarin men gewend is zich te conformeren aan de norm. Nog los van de waarde die vrijheid op zichzelf heeft natuurlijk.
Maar Gelfand maakt een punt waar we denk ik iets van kunnen opsteken. In komkommer- en vredestijd, als er geen vuiltje aan de lucht is, geen groot maatschappelijk probleem dat onze gezamenlijke inspanning vraagt, dan is het prima als iedereen lekker z’n eigen gang gaat. In tijden van een maatschappelijke crisis echter is het voor losse culturen wel handig als ze een beetje opschuiven richting orde en gezamenlijkheid.
De statements van de Douwe Bobs, de Fresku’s, en de Hans Teeuwens van deze wereld komen dus neer op een weigering om op te schuiven op een spectrum. En op de vergissing om één kant van het spectrum – individuele vrijheid – voor te stellen als een onwrikbaar principe. Zo bezien is het begrijpelijk dat deze mensen de noodzaak voelen om zich op te stellen als beschermheer van dat heilige principe. Maar dat lijkt me gebaseerd op een verkeerd begrip van hoe de politieke en morele werkelijkheid in elkaar steekt.
Door hun standpunt voor te stellen als een absoluut principe, in plaats van een positie op een spectrum, lijken ze ook een blinde vlek te hebben voor schade die hun compromisloosheid aanricht. De dupe zijn onder andere: theatertechnici, bandleden, impresario’s en niet te vergeten de poppodia en theaters zelf, bij wie het water veelal aan de lippen staat en die in enkele gevallen zelfs al faillissement hebben moeten aanvragen.
Er zijn twee opties, die beiden ironisch genoeg een beroep doen op onze collectieve verantwoordelijkheid.
Er valt nog meer buiten dit individualistische blikveld. In de meeste gevallen lijken de stakende artiesten te willen dat de zalen opengaan voor alle mensen, niet alleen voor de mensen met een geldige coronapas. Maar dan zijn er twee opties, die beiden ironisch genoeg een beroep doen op onze collectieve verantwoordelijkheid. De eerste optie is dat het goed gaat. Dan is dat dankzij de overgrote meerderheid die wel bereid was zich te laten vaccineren. De tweede is dat het misgaat en de zorg weer overloopt. Dan zal er weer een lockdown komen, inclusief de nodige steunpakketten. En vroeg of laat zullen wij die miljarden weer met z’n allen moeten ophoesten, miljarden die we wat mij betreft nuttiger kunnen besteden.
En over het Principe van Niet-Uitsluiting: in veel gevallen een uitstekend principe. In sommige gevallen ook onpraktisch. Ik heb in elk geval nog nooit een artiest het statement naar buiten zien brengen: ‘Ik zeg mijn tour af, want alles is uitverkocht waardoor sommige mensen nu geen kaartje meer kunnen kopen.’
Maar laten we vooral niet vergeten dat mensen in het geval van de coronapas worden uitgesloten op basis van een keuze die mensen zelf maken. Daarom zijn vergelijkingen met apartheid of Nazi-Duitsland ook zo misplaatst.
Er bestaan momenteel weldegelijk situaties waarbij uitsluiting geen keuze is. Ik zou het dan ook supertof vinden als Douwe Bob het statement had gemaakt: ‘Ik zeg mijn tournee af, want nu kunnen vluchtelingen op Lesbos niet bij mijn optreden in Utrecht zijn.’
Of Fresku met het statement: ‘Ik zeg m’n hypotheek op en trek bij m’n ouders in, want ik weiger deel te nemen aan een huizenmarkt waarbij het ene deel slapend rijk wordt, en een ander deel amper toegang heeft tot een betaalbare woning. Aan dit soort sociaaleconomische uitsluiting doe ik niet meer mee.’
Nee, de situatie is allerminst ideaal. Toch beschouw ik het als een klein wonder dat ik, anderhalf jaar na het uitbreken van deze pandemie, inclusief allerlei virusvarianten from hell, afgelopen zaterdag alweer voor een vrolijke, volledig gevulde zaal in Amersfoort heb kunnen optreden. En dat we een tijdelijke oplossing hebben gevonden om dat relatief veilig te doen, zonder dat iemand ergens toe gedwongen wordt.
Ik zeg relatief veilig. Want ja: ‘ook als je gevaccineerd bent kun je nog steeds ziek worden en het doorgeven’. Maar ook dat argument heeft ruimschoots mijn irritatiegrens bereikt. Want als je een autogordel draagt kun je ook nog steeds een dodelijk auto-ongeluk krijgen. En ook als je als vrouw anticonceptie gebruikt kun je nog steeds ongewenst zwanger raken. En ook als je niet tegen een lid van een motorclub zegt dat dat zwarte leren jasje zijn dikke vette pens mooi afkleedt, kun je een klap krijgen. Maar de kans is wel aanzienlijk kleiner.
Alle goeds en namasté,
Tim